nā William Koko | Ngāti Kahungunu ki Heretaunga, Ngāiterangi, Kāi Tahu, Olosega, Sili, Taputimu
I te tau 1769, i Tūranganui-a-Kiwa, i tāmarutia ngā hautaonga tauhoko a te Pākehā nō te Endeavour e ngā tapa nui i hokona i Tahiti. E miramira ana tēnei mariu i ngā hononga mauroa puta noa i Te Moana-nui-a-Kiwa, tēna i te pakitūroa o te “tūtakinga tuatahi”. Nō ngā hapori e pāhekoheko ana ki a Tupaia rāua ko Cook, ka kūmea mai e rātou ngā kōrero o mua mō te hononga me te tauhokohoko. I tuhi a Cook mō te “matareka nui” ki te tapa; he āhuatanga hirahira ki a ia, engari kāore pea ia i mārama katoa.
Ahakoa ēnei hononga, kua roa nei ngā kōrero tātāmi me ngā kōrero o te motu i Aotearoa e whakatūranga ana i ngā tāngata Māori me ngā tāngata Pasifika hei rōpū motuhake. E whakamāmā ana tēnei ara i ngā āhuatanga matatini i kitea ai e Cook. Kua tae rānei te wā, me turaki mātou i ēnei aukatinga mārō, ka whakaae ai ehara noa mātou i te “Māori” i te “Pasifika” rānei?
I ahu mai te kupu ‘Māori’ i te takiwā tātāmi. Ko tētahi o ana whakamahinga tuatahi i te ao hou nei, e kitea ana i te rātaka a Kāpene Helmleman, he kaipatu tohorā ia i Akaroa, i whakamahi i ngā kupu ‘Mowries’ me ‘Mouries” kia whakamāramahia ngā mahi a te iwi mana whenua, a Kāi Tahu.
Nō ngā wā tata nei, ka hangaia e te Kāwanatanga o Aotearoa te kupu whānui, “Pasifika” kia whakaāhuatia ai te tupu o ngā hapori manuheke e whakakanohi ana i te hunga noho marara nō Te Moana-nui-a-Kiwa. Kua rite tonu tā Albert Wendt whakahua o te kōrero, kāore he “Pacific Islander” kia tae noa mai te tangata ki te tūnga waka rererangi ki Ākarana.
Kāore i tino mōhiotia ēnei kupu e rua ki te hunga e tapaina ana, ā, e pērā ana e tutuki ai ngā hiahia tātāmi o te Kāwanatanga. E whakamahi ana ō mātou hapori i ēnei kupu e hangaia ai ngā tāhūrua kāhore i ora i mua, e tuhi ana i tētahi rārangi i waenga i ngā “whanaunga” puta noa i Te Moana-nui-a-Kiwa.
Ka tohua pea e te kupu “Māori” he tuakiri takitahi tēnei i ruia mai i Aotearoa anake, engari me mātua mahara, i ahu mai tēnei tātai i te hekeheke putuputu o ngā tīpuna mai i Hawaiki. I reira ngā waka i hahaua ai ka whakamānutia ai, kātahi ka whakaterehia i te nuku tawhiti o te moana, o ngā moutere maha anō hoki. Ko mātou ngā tāngata o te waka, e tāwhai ana i ō mātou tātai, i ā mātou kōrero puta noa i Te Moana-nui-a-Kiwa. Mā te mōhio ki te whānui o tēnei hītori, kaua e hōhonu ake ko tō mātou mārama anake ki tō mātou tuakiri, engari ka whakamānawatia hoki te hītori i Te Moana-nui-a-Kiwa.
E kitea ana tēnei momo tuituinga i tōku ake whānau. I hūnuku atu ōku kaumātua, ko Joseph Horomona rāua ko Emma Mitchell Koko (nō Ngāti Kahungunu) ki Tutuila noho ai. I nehua rāua i te taha o te kura, o ‘Marist Saint Francis Elementary’ i Leloaloa, i Hāmoa Amerikana. Nā konā, ka noho ngā reanga maha o tōku whānau Māori ki Hāmoa Amerikana, ā e haere tonu ana tā rātou nekeneke puta noa i Te Moana-nui-a-Kiwa.
Mai i te tirohanga arumoni hou, e haere tonu ana ngā tauhoko ōpāki i Te Moana-nui-a-Kiwa, ahakoa ngā taitapa mārō o ngā whenua hou. I te tuhinga ‘Sea of Islands’ ka toai te pūkenga, Epeli Hauofa i te kōrero mō tōna hoa mauroa nō Tonga e noho ana ki Berkeley. I ia torutoru marama, ka pau i a ia ngā mano tāra mō te kava i Whīti, ka hoko atu ai i Karapōnia. Ka mutu ka hari ia i ngā tīhate ki ngā tauira, ki ana whanaunga hoki i Tonga, kātahi ka hoki atu me te kaimoana mā tōna whānau.